Integrating geology into archaeology: the water supply of Piraeus in Antiquity

E.D. Chiotis

doi:10.32028/jga.v4i.486

Authors

E.D. Chiotis

DOI:

https://doi.org/10.32028/jga.v4i.486

Abstract

The peninsula of Piraeus is composed of the Mounichia Hill and the rocky Akti, connected through the NE-SW trending isthmus between the Kantharos and Zea harbors (Figure 1a). The great geomorphological advantage of the peninsula is its natural and safe harbors – Kantharos with the innermost Kophos Port, Zea and Mounichia – at a reasonable distance of eight kilometers from Athens.

References

Angelopoulos, G. 1852. Στατιστική Πειραιώς. Αθήνα.

Alexandri, O. 1979. Kapodistriou 26. ArchDelt 29 [1973/74], Χρονικά Β1: 150.

Amandry, P. 1949. Chronique des fouilles et découvertes archéologiques en Grèce en 1948. Bulletin de correspondance hellénique 73: 516–574. https://www.persee.fr/doc/bch_0007–4217_1949_num_73_1_2532

Andreiomenou, A.K. 1963. Πειραιεύς (14), ArchDelt 17, Β΄ Χρονικά: 43.

Angelopoulos, H.I. 1899. Περί των πλημμυρών εν τω λεκανοπεδίω των Αθηνών. ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ: 38- 46.

Arnaoutoglou, I. 1998. Ancient Greek laws. Routledge: London and New York.

Axioti, C. 2009. Ανασκαφή οικοπέδου στην πλατεία Τερψιθέας στον Πειραιά, in Vassilopoulou, V. and S. Katsarou-Τziveleki (eds) Από τα Μεσόγεια στον Αργοσαρωνικό: Β’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Το έργο μιας δεκαετίας, 1994–2003 (Πρακτικά συνεδρίου 18–20 Δεκεμβρίου 2003): 489–95. Markopoulo.

K. Baedeker, 1905. Greece: Handbook for Travelers.

Baziotopoulou-Valavani, E. 1994. Excavations of Athenian ceramic workshops of the Archaic and Classical times, in: W.D.E Coulson et al, Eds, The Archaeology of Athens under Democracy (Oxbow Monograph 37) Oxford.

Bintliff, J. 2012. The Immense Respiration of a Social Structure: An Integrated Approach to the Landscape Archaeology of the Mediterranean Lands. eTopoi J. of Ancient Studies. Special Volume 3: 1–9.

Camp, J. McK. II 1980. A drought in the late eighth century BC. Hesperia 48: 397–411.

Camp, J. McK. II 1982. Drought and famine in the 4th century BC. Hesperia Supplements 20: 9–17.

Χειλαδάκης Ν. 2010. Εβλιά Τσελεμπί. Ταξίδι στην Ελλάδα. Εκδόσεις ‘Εκάτη’, τόμος 1.

Charalambakis, S., 1952. Contribution to the knowledge of Neogene of Attica. Annales Géologiques des Pays Hélléniques 4: 1–156.

Chiotis, E. 2018. Η διάδοση μεταλλευτικής τεχνογνωσίας του Λαυρίου σε υδραυλικές εφαρμογές κατά την αρχαιότητα. Πρακτικά ΙΣΤ΄ Επιστημονικής Συνάντησης Ν.Α. Αττικής: 633–644. Εταιρεία Μελετών Νοτιοανατολικής Αττικής, Καλύβια Θορικού Αττικής [2015].

Chioti, L. 2018. The Herulian invasion in Athens (267 AD): Contribution to the study of the invasion’s implications and the city’s reconstitution until the end of the 4th century, PhD dissertation, National and Kapodistrian University of Athens, Athens. https://www.academia.edu/37492000/Chioti_Ph.D._Thesis_The_Herulian_invasion_in_Athens_267_AD

Chiotis, E.D. 2016. Landscape evolution in the Kifissos floodplain. In E. Photos-Jones (ed.) 6th Symposium of the Hellenic Archaeometric Society: 161–166. Oxford: British Archaeological Reports, Int. Series 2780.

Chiotis, E.D. 2017. Minoan hydraulic tradition and technology transfer to Thebes and Corinth in Greece with emphasis on underground waterworks, in K. Wellbrock (ed.) Cura Aquarum in Greece: 27/2: 314–376. Siegburg: Schriften der Deutschen Wasserhistorischen Gesellschaft (DWhG).

Chiotis, E.D. 2018. The Hadrianic aqueduct of Athens and the underlying tradition of hydraulic engineering, in G.A. Aristodemou and T.P. Tassios (eds), Great Waterworks in Roman Greece - Aqueducts and Monumental Fountain Structures Function in Context (Archaeopress Roman Archaeology 35): 70–97. Oxford: Archaeopress.

Chiotis E. D. and Chioti L. E. 2011. Παραγωγικές δραστηριότητες στην αρχαία Αγορά της Αθήνας κατά τους υστερορρωμαϊκούς χρόνους in A. Giannikouri (ed.) H Αγορά στη Μεσόγειο από τους Ομηρικούς έως τους Ρωμαϊκούς χρόνους: 181–19. Athens: Ministry of Culture.

Chiotis E. D. and Chioti L. E. 2012. Water supply of Athens in the antiquity. In: A.N. Angelakis, L.W. Mays, D. Koutsoyiannis and N. Mamassis (eds) Evolution of Water Supply Through the Millennia: 407–442. London: IWA Publishing.

Chrysoulaki, S. 2018. Αττικό ΜΕΤΡΟ: Φρέαρ Δεληγιάννη, ArchDelt 68, Χρονικά Β1, [2013]: 93–99.

Chrysoulaki, S., Evangelou, Th., Koutis, P., and Peppas, G. 2017. Bringing to light ancient water supply structures: the METRO rescue excavations in Piraeus. In: K. Wellbrock (ed.) Cura Aquarum in Greece (Schriften der Deutschen Wasserhistorischen Gesellschaft 27/2: 417–442. Siegburg.

Conwell, D. 1992. The Athenian Long Walls. Chronology, topography and remains. Unpublished PhD dissertation, University of Pennsylvania.

Conwell, D. 2008. Connecting a City to the Sea. The History of the Athenian Long Walls. Leiden-Boston: Brill.

Curtius, E. 1841. De portubus Athenarum. Halle.

Curtius, E. and Kaupert, J.A. 1881. Karten von Attika. Erläutender Text Heft I. Berlin: D. Reimer.

Curtius, E. and Kaupert, J.A. 1883. Karten von Attika. Erläutender Text Heft II. Berlin: D. Reimer.

Davaras, C. 1967. Πειραιεύς. ArchDelt 20 [1965], Χρονικά Β1: 122.

Dodwell, E. 1819. A Classical Tour through Greece during the Years 1801: 1805 and 1806. London.

Donaldson, M.K. 1965. A Pebble Mosaic in Peiraeus. Hesperia 34: 77–88

Dörpfeld, W. 1884. Ein antikes Bauwerk im Piraeus. Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts 9: 279–287.

Dragatsis, I. 1892. Δευτέρα ανασκαφή εν Πειραιεί, ΠΑΕ: 17–29. Πίνακας Α.

Dragatsis, I. 1897. Έκτη ανασκαφή εν Πειραιεί. ΠΑΕ: 15–16.

Dragatsis, I. 1910. Ανασκαφαί εν Πειραιεί. ΠΑΕ: 150–151.

Dragatsis, I. 1922–24. Έκθεσις περί της καταστάσεως των αρχαιοτήτων Πειραιώς. ΠΑΕ: 15–22, [1921].

Dragatsis, I. 1925–26. Το εν Πειραιεί Σηράγγειον. Αρχ. Εφημερίς: 1–8 [1927].

Eickstedt, K.-V. von 1991. Beiträge zur Topographie des antiken Piräus. Athens: The Archaeological Society at Athens.

Gaitanakis, P. 1982. Athens-Piraeus Sheet; Geological Map 1:50,000. Athens: Institute of Geology and Mineral Exploration.

Hodge, A.T. 2002. Roman Aqueducts and Water Supply second edition. London: Duckworth.

Holden, H.A., 1886. Plutarch’s life of Lucius Cornelius Sulla. Cambridge: Cambridge University Press.

Hughes, D.C., Jaglin, D., Kozlowski, R., Mucha, D. 2009. Roman cements – Belite cements calcined at low temperature. Cement and Concrete Research 39: 77–89.

Janouchová, P. 2013. The cult of Bendis in Athens and Thrace. Graeco-Latina Brunensia 18, 1: 95–106

Grigoropoulos, D. 2005. After Sulla: a study in the settlement and material culture of the Piraeus peninsula in the Roman and Late Roman periods. Unpublished PhD dissertation, Durham University.

Grigoropoulos, D. and Tsaravopoulos, A. 2012. Un quartier commercial au Pirée de l’époque hellénistique à l’Antiquité tardive: le mobilier de la fouille préventive du terrain du ‘Palais de Justice’, in V. Chankowski and P. Karvonis (eds) Tout vendre, tout acheter. Structures et équipements des marchés antiques (Actes du colloque d’ Athènes 2009): 277–98. Bordeaux: Ausonius Éditions.

Grigoropoulos, D. 2016.The Piraeus from 86 BC to late antiquity: continuity and change in the landscape, function and economy of the port of Roman Athens. The Annual of the British School at Athens 111: 1–30.

Hoepfner, W. and Schwandner, E.-L. 1994. Haus und Stadt im Klassischen Griechenland. Deutsches Archäologisches Institut: Deutscher Kunstverlag.

Judeich, W. 1931. Topographie von Athen second edition. Munich: C.H.Beck’sche Verlagsbuchhandlung.

Κακαβογιάννης, Ε. 2005. Μέταλλα εργάσιμα και συγκεχωρημένα. Η οργάνωση της εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου της Λαυρεωτικής από την Αθηναϊκή Δημοκρατία. Δημοσιεύματα Αρχ. Δελτ. 90.

Kallipolitis, V. 1966. Πειραιεύς- Ηρώων Πολυτεχνείου και Μπουμπουλίνας, ArchDelt 19 [1964], Χρονικά Β1, 68–69.

Kokkoliou, T. 2009. Οδός Κορυζή 8 (οικόπεδο Α. Μάμαλη). ArchDelt 55, Χρονικά Β1, [2000], 78–80.

Kokkoliou, T. 2013. Οδός Ιωσήφ των Ρωγών 8 (οικόπεδο Π. Αργυρόκωστα). ArchDelt 60, Χρονικά Β1, [2005], 81–83.

Korres, M. (ed.) 2010. Οι πρώτοι χάρτες της πόλεως των Αθηνών. Athens: Melissa Publications.

Korres, M. 2010. Χάρτης Κλεάνθους-Schaubert, in M. Korres (ed.) Οι πρώτοι χάρτες της πόλεως των Αθηνών: 90–101. Athens: Melissa Publications.

Koutis, P. and Bedermacher-Gerousis, A. 2015.The water supply systems. In Conference on the research of the ancient water supply systems of Piraeus under the METRO projects. A first consideration. https://efadyat.wordpress.com/

Kranioti, L. 1987. Πειραιάς: Οδός Νοταρά 110–112, ArchDelt 34 [1979] Χρονικά Β1, 63.

Leigh, S. 2000. Interdisciplinary research on the aqueduct of Hadrian in the Athenian Agora in G. C.M. Jansen (ed.) Cura Aquarum in Sicilia. Proceedings of the Tenth International congress on the History of Water management and Hydraulic Engineering in the Mediterranean Region: 117–124. Leiden: Peeters.

Lekkas, N.G. 1938. Αι 750 Μεταλλικαί πηγαί της Ελλάδος. Αθήναι.

Lepsius, R., 1893. Geologie von Attika. Berlin: Dietrich Reimer.

Liangouras, A.G. 1976. Φίλωνος 139 και Φιλελλήνων, ArchDelt 27 [1972] Χρονικά Β1, 175.

Liangouras, A.G. and Papachristodoulou, J.C. 1972. Ειδήσεις περί των Μακρών Τειχών. ΑΑΑ 5/2, 339 -346.

Lygouri-Tolia, E. 2002. Excavating an ancient palaestra in Athens. In: M. Stamatopoulou and M. Yeroulanou (eds) Excavating Classical Culture, Recent Archaeological Discoveries in Greece: 203–212. Oxford: the Beazley Archive and Archaeopress.

Matsas, A.K. 1899. ΑΙ πλημμύραι της Αττικής. ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ: 199–209.

Milchhöfer, A. 1881. Der Peiraieus, in E. Curtius and J.A. Kaupert, Karten von Attika. Erläutender Text, Heft I: 23 – 72. Berlin: D. Reimer.

Pache, C. O. (2001). Barbarian bond: Thracian Bendis among the Athenians. In S. R. Asirvatham, C. O. Pache, and J. Watrous (eds), Between magic and religion: Interdisciplinary studies in ancient Mediterranean religion and society: 3–11. Lanham, MD: Rowman and Littlefield.

Papageorgiou-Venetas, A. 1999. Εδουάρδος Σάουμπερτ 1804–1860. Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας

Petritaki, M. 1979. Ακτή Μιαούλη και οδός Μαυρομιχάλη; Ακτή Αλκίμων και Μαυροκορδάτου; Ακτή Αλκίμων και Κρεββατά. ArchDelt 29 [1973–74], 99, 144, 145.

Petritaki, M. 2002. Οδός Κουντουριώτη 54–56 (οικόπεδο Δενδράκη); Οδός Σπυρ. Τρικούπη 26–28 (οικόπεδο Τσουκάτου). ArchDelt 52 [1997], Χρονικά Β1, 75–76.

Petritaki, M. 2009. Προσπάθεια ανασύνθεσης του αρχαιολογικού τοπίου στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά βάσει των νέων ανασκαφικών δεδομένων, in Vassilopoulou, V. and Katsarou-Τziveleki, S. (eds) Από τα Μεσόγεια στον Αργοσαρωνικό: Β’Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Το έργο μιας δεκαετίας, 1994–2003. Πρακτικά συνεδρίου 18–20 Δεκεμβρίου 2003: 451–480. Markopoulo: Greece.

Petritaki, M. 2010. Οδός Υψηλάντου 56 (ιδιοκτησία Γ. Υψηλάντη): 442; Οδός Πειραιώς 131–133 και 137, 449. ArchDelt 56–59 [2001–4], Χρονικά Β1, 442; 449–452.

Petritaki, M. 2013a. Έργο ανάπλασης αποβάθρας του σταθμού ΗΣΑΠ Μοσχάτο; Οδός Πειραιώς - Κατασκευή αγωγού όμβριων υδάτων. ArchDelt 60 [2005], Χρονικά Β1, 197–206; 212–214.

Petritaki, M. 2013b. Συμβολή των οδών Ακτής Μιαούλη, Μπότσαρη, Χατζηκυριάκου και Φλέσσα (ιδιοκτησία ΝΑΤ). ArchDelt 61 [2006], Χρονικά Β1: 196–198.

Petritaki, M. 2014. Νέο Φάληρο: Διάνοιξη Λεωφόρου Ανδρέα Παπανδρέου (πρώην Μικράς Ασίας) - Τμήμα μεταξύ εργοστασίων Αιγαίου και Βελλής. ArchDelt 61[2006], Χρονικά Β1, 201.

Petritaki, M. 2016, Οδός Βότση 15 (ιδιοκτησία Ευαγ. Γιαννακοπούλου). ArchDelt 65 [2010], Χρονικά Β1α, 306–308.

Sofou, E. 1973. Χάρτης του Πειραιώς συνταχθείς το 1687 υπό των Ενετών. Αρχ. Εφημερίς: 246–258, πιν.112–113.

Sommer, J.A. 1841. Athènes et ses Environs. Ιn Μ. Korres (ed.) Αττικής Οδοί: Αρχαίοι Δρόμοι της Αττικής, 2009: 17. Αθήνα: Μέλισσα.

Stais, V. 1909. Αναθηματικόν ανάγλυφον εκ Φαλήρου. Αρχ. Εφημερίς: 239–264.

Steinhauer, G. 1988a. ‘Οδός Κολοκοτρώνη 118, ArchDelt 35 [1980] Χρονικά Β1: 64–67.

Steinhauer, G. 1988b. ‘Οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου και Φιλελλήνων (οικόπεδο Δικαστικού Μεγάρου), ArchDelt [1981] Χρονικά Β1, 40–44.

Steinhauer, G. 2000. Ancient Piraeus: The City of Themistokles and Hippodamus. In G. Steinhauer, M.G. Malikouti and V. Tsokopoulos (eds) Piraeus: Centre of Shipping and Culture: 1–123. Athens: Ephesos editions,

Steinhauer, G. 2014. The Lion of Piraeus. Lecture in the Piraeus Town Hall.

Stoumbos, G. 2015. Τεχνικογεωλογικά χαρακτηριστικά της ‘Μάργας του Πειραιά’ - Συγκριτική ποιοτική ανάλυση της συμπεριφοράς της στις αρχαίες και σύγχρονες υπόγειες κατασκευές της περιοχής του σταθμού ‘Δημοτικό Θέατρο’, Αττικό Μετρό Α.Ε. - Διεύθυνση Μελετών - Τμήμα Τεχνικής Γεωλογίας. In: Conference on the research of the ancient water supply systems of Piraeus under the METRO projects. A first consideration. https://efadyat.wordpress.com/

Stroumbos, H.N. 1907. Τα πεπραγμένα υπό των Δημάρχων Πειραιώς. Αθήνα.

Sürmelihindi, G. 2018. Palaeo-Environmental Condition Factor on the Diffusion of Ancient Water Technologies, in J. Berking (ed.) Water Management in Ancient Civilizations (Berlin studies of the ancient world, 53): 49. Exzellenzcluster Topoi der Freien Universität Berlin und der Humboldt-Universität zu Berlin.

Theocharaki, A. M. 2011. The Ancient Circuit Wall of Athens: Its Changing Course and the Phases of Construction. Hesperia 80: 71–156.

Thompson, H.A. 1940. The Tholos of Athens and Its Predecessors. Hesperia Supplements 4: 1–160.

Tomlinson, R.A.1969. Perachora: The Remains outside the Two Sanctuaries. The Annual of the British School at Athens 64: 155–258.

Travlos J. 1988. Bildlexikon zur Topographie des antiken Attika. Tübingen: Wassmuth.

Trümper, M. 2013. Urban context of Greek public baths, in: S. K. Lucore and M. Trümper (eds) Greek Baths and Bathing Culture - New Discoveries and Approaches: 33–72. Leuven - Paris - Walpole, MΑ: Peeters.

Tsaravopoulos A. 1996. Ship representations on the walls of a cistern in Piraeus, in H. Tzalas (ed.) TROPIS IV. Proceedings of the Fourth International Symposium on Ship Construction in Antiquity, [1991]: 493–506. Athens: Hellenic Institute for the Preservation of Nautical Tradition.

Tsirigotou-Drakotou, I. 2010. Χώροι των Σταθμών και φρεάτων εξαερισμού της Δυτικής επέκτασης της Γραμμής 3 του ΜΕΤΡΟ, ArchDelt 56–59, Ministry of Culture, Athens, Χρονικά Β1, [2004], 265–267.

Viollet, P.-L. 2007. Water Engineering in Ancient Civilizations – 5,000 Years. Madrid: International Association of Engineering and Research.

Wachsmuth, C. 1890. Die Stadt Athen im Altertum. Leipzig: B.G. Teubner.

Ziller, E. 1877. Untersuchungen über die antiken Wasserleitungen Athens. Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts 2:107 – 131.